Salmonelloza to choroba bakteryjna wywoływana przez bakterie z rodzaju Salmonella. Dotyczy wielu gatunków zwierząt — ssaków, ptaków, gadów i płazów — oraz ludzi. W gospodarstwach i hodowlach drobiu zakażenie może prowadzić do znacznych strat ekonomicznych oraz stanowić zagrożenie dla zdrowia publicznego.
Przyczyny i drogi zakażenia
- Czynniki sprawcze: głównie Salmonella enterica (wiele serotypów, np. Enteritidis, Typhimurium).
- Drogi zakażenia: droga pokarmowa (skażona pasza, woda), kontakt z odchodami zakażonych zwierząt, zanieczyszczone wyposażenie, zainfekowane jaja.
- Rezerwuar: zakażone ptaki (symptomatyczne i bezobjawowe nosiciele), gryzonie, owady, środowisko fermowe.
Objawy u drobiu Objawy mogą się różnić w zależności od serotypu, wieku ptaków i warunków hodowli.
- Młody drób (pisklęta, brojlerzy):
- Nagłe obumieranie lub wysoka śmiertelność.
- Apatia, osowiałość, zmniejszony pobór pokarmu i wody.
- Biegunka, odwodnienie, zapadnięte grzebienie i dzwonki.
- Spadek przyrostów i zahamowanie wzrostu.
- Dorosły drób:
- Często łagodniejsze objawy lub brak widocznych objawów (nosicielstwo).
- Spadek nieśności, jaja o obniżonej jakości.
- Objawy ogólne: osowiałość, utrata masy ciała, rzadziej biegunka.
- Objawy ogólnoustrojowe przy inwazyjnych zakażeniach:
- Zapalenie spojówek, zapalenie płuc, posocznica, ogniska martwicy w narządach.
- Zmiany sekcyjne (po uboju):
- Powiększone, przerzedzone wątroby i śledziony, ogniska martwicze, zapalenie jelit.
Objawy u innych zwierząt
- Ssaki domowe (psy, koty): biegunka (może być krwawa), wymioty, gorączka, osowiałość; u młodych i osłabionych ryzyko posocznicy.
- Gady i płazy: często są nosicielami bezobjawowymi; przy stresie mogą ujawnić się biegunka i osłabienie.
- Zwierzęta hodowlane (świnie, bydło): biegunka, gorączka, spadek apetytu; u prosiąt i cieląt większe ryzyko ciężkiej choroby.
Diagnostyka
- Wywiad epizootyczny: wiek, przebieg choroby, źródła paszy, obecność nosicieli.
- Badania laboratoryjne: posiew z kału, wymazów z kloaki/jaj, wycinków narządów; identyfikacja serotypu.
- Badania molekularne (PCR) i testy serologiczne wspomagają rozpoznanie.
- Badania na środowisko i paszę w celu identyfikacji źródła zakażenia.
Leczenie
- Leczenie weterynaryjne oparte na ocenie stanu stada i wynikach badań.
- Antybiotykoterapia: stosowana ostrożnie i zgodnie z wynikiem badania antybiotykowrażliwości — nadużywanie prowadzi do oporności.
- Leczenie wspomagające: nawadnianie, elektrolity, poprawa warunków środowiskowych i żywienia.
- W przypadku stwierdzenia masowych zakażeń konieczna może być kwarantanna, selekcja lub utylizacja chorych partii zgodnie z przepisami.
Inne metody wspierające odporność przeciwko zakażeniom bakteriami Salmonella.
- Bakteriofagi: wirusy specyficzne dla bakterii, które mogą selektywnie likwidować populacje Salmonella. Zalety: wysoka specyficzność, możliwość stosowania miejscowego (pasza, woda, powłoki jaj), niewielki wpływ na mikrobiotę gospodarza. Ograniczenia: wrażliwość fagów na warunki środowiskowe, możliwość powstawania oporności fagowej, konieczność stosowania mieszanin fagów lub dopasowania do izolatu; regulacje i dostępność zależą od kraju. Stosowanie powinno odbywać się pod nadzorem specjalistów i na podstawie badań wrażliwości.
- Probiotyki i konkurencyjne szczepy jelitowe (competitive exclusion): wprowadzanie korzystnych bakterii (np. Lactobacillus, Bifidobacterium) do paszy lub wody w celu ograniczenia kolonizacji Salmonella przez konkurencję o nisze i substancje antybakteryjne. Pomagają w stabilizacji mikrobioty i zmniejszeniu wydalania patogenów.
- Prebiotyki i synbiotyki: składniki paszy stymulujące rozwój korzystnej mikrobioty (np. oligosacharydy) oraz kombinacje z probiotykami; poprawiają odporność jelitową i konkurują z patogenami.
- Fitobiotyki i ekstrakty roślinne: niektóre olejki eteryczne i związki roślinne wykazują działanie przeciwbakteryjne i modulujące odporność; efekty bywają zmienne i zależą od dawki i formuły.
- Bakteriocyny i peptydy antybakteryjne: naturalne produkty bakterii (np. nisin) o działaniu przeciwdrobnoustrojowym; potencjał jako dodatek paszowy lub środek dezynfekcyjny.
- Enzymy fagowe (endolizyny) i peptydy pochodne: szeroko badane jako środki niszczące ścianę komórkową bakterii, często stabilniejsze od całych fagów.
- Immunomodulatory i stymulatory odporności: dodatki żywieniowe zwiększające odporność miejscową i ogólną ptaków (np. beta-glukany), co może zmniejszyć ciężkość zakażeń.
- Nanotechnologia i nośniki antybakteryjne: badana opcja dostarczania leków lub antyseptyków z kontrolowanym uwalnianiem; w praktyce jeszcze ograniczona.
- Zastosowania nieantybiotyczne w gospodarstwie: poprawa warunków bytowych, redukcja stresu, kontrola gryzoni i owadów, dezynfekcja i rotacja pasz — wszystkie zmniejszają presję zakażeniową i poprawiają skuteczność alternatywnych metod.
Uwagi praktyczne
- Większość metod alternatywnych ma potencjał uzupełniający, ale rzadko zastępuje wskazane leczenie (np. w ciężkich posocznicach). Powinny być stosowane jako część zintegrowanego programu bioasekuracji i zarządzania stadem.
- Warto przed zastosowaniem skonsultować się z laboratorium identyfikującym serotyp i testy wrażliwości (dla fagoterapii — testy wrażliwości fagowej).
Zapobieganie i kontrola w fermach drobiu
- Higiena i bioasekuracja: ograniczenie dostępu osób i dzikich zwierząt, dezynfekcja pomieszczeń i sprzętu.
- Kontrola paszy i wody: zapewnienie paszy wolnej od skażeń, przechowywanie chroniące przed gryzoniami i insektami.
- Monitorowanie stada: regularne badania kału/jaj, testy serologiczne, nadzór weterynaryjny.
- Szczepienia: dostępne w niektórych regionach dla określonych serotypów — decyzja po konsultacji z lekarzem weterynarii.
- Zarządzanie odpadami i utylizacja padłych ptaków zgodnie z przepisami.
- Szkolenie personelu w zakresie procedur higienicznych i rozpoznawania wczesnych objawów.
Znaczenie dla zdrowia publicznego
- Droga zakażenia ludzi: spożycie surowych lub niedogotowanych jaj i mięsa, kontakt z zakażonym drobiem lub jego odchodami.
- Profilaktyka u ludzi: właściwe przygotowanie i obróbka termiczna mięsa i jaj, mycie rąk po kontakcie z ptactwem, kontrola jakości produktów na fermach.
- W przypadku wykrycia serotypów istotnych dla ludzi konieczna współpraca weterynaryjno-epidemiologiczna.
Kiedy skontaktować się z lekarzem weterynarii
- Nagły wzrost padnięć lub śmiertelności.
- Poważny spadek nieśności lub przyrostów.
- Długotrwała biegunka, objawy ogólnoustrojowe u wielu ptaków.
- Wystąpienie zakażenia u pracowników fermy lub podejrzenie przeniesienia na ludzi.
Podsumowanie Salmonelloza u drobiu może przebiegać od bezobjawowego nosicielstwa do ciężkich, śmiertelnych postaci. Kluczowe są: szybkie rozpoznanie, właściwa diagnostyka laboratoryjna, odpowiednie leczenie pod nadzorem lekarza weterynarii oraz rygorystyczne środki zapobiegawcze i bioasekuracyjne, by chronić zwierzęta i ludzi.
Please follow and like us:
